Aan het woord: de curatoren en Carl De Keyzer
“Ik vind het een mooie, open expositie waarbij je niet opgelegd krijgt wat je moet vinden”, complimenteerde een bezoeker van de expositie Congo Connecting ons. “Dat is nu precies wat wij willen”, antwoordde Petra Cardinaal, directeur van Pennings Foundation en een van de curatoren. De andere curatoren van de expositie zijn Stef Van Bellingen, Theo Derksen en Astrid Huis. Congo Connecting toont een selectie uit de serie ‘Congo’ van Magnumfotograaf Carl De Keyzer, het persoonlijke verhaal van ‘Tante José’ en inzendingen van de Open Call.
“In 2010 waren de foto’s van Congo van Carl De Keyzer voor het eerst te zien in Fotomuseum Antwerpen. Dat was 50 jaar na de onafhankelijkheid van Congo. De Keyzer visualiseerde wat de komst en het vertrek van een kolonisator teweeg heeft gebracht. Daarmee kwam in België de discussie over het koloniale verleden op gang. In Nederland niet. Daarom wilde ik die foto’s opnieuw tonen, in de hoop die discussie ook in Nederland op gang te brengen.
Dat doen we door verschillende perspectieven te tonen, die van Carl De Keyzer, maar ook die van ‘Tante José’, een project van Astrid Huis, over het missiewerk in de twintigste eeuw. En via een Open Call tonen we huidige visies op Congo.” (zie blog #43)
“We willen dat de expositie vragen oproept”, vertelt Petra. “Hoe denken we nu over ons koloniaal verleden? Zijn we ons meer bewust van de gevolgen daarvan op de huidige samenleving?”
Christiane Gronenberg van ZOUT interviewt Petra Cardinaal
“Hoe leren we omgaan met racisme, discriminatie, scheve machtsverhoudingen en misplaatst superioriteitsgevoel?”, voegt Stef Van Bellingen (curator Kunstenplatform WARP, Sint-Niklaas) toe.
Petra: “Maar we willen er open in staan, niet belerend zijn. Ieder mens is immers een kind van zijn tijd. En de plek waar je geboren bent is bepalend.”
Stef: “Je vertrekt altijd vanuit je eigen standpunt en eigen context. Neem bijvoorbeeld het woord ‘huidskleur’. Daar heeft iemand met een lichte huid een ander beeld bij dan iemand met een donkere huid.”
Stef Van Bellingen
Tijdens zijn lezing bij Pennings Foundation over Congo vertelde Carl De Keyzer (Kortrijk 1958): “Deze serie (en ook het boek) zegt eigenlijk meer over België dan over Congo. Het gaat over de arrogantie van een klein land dat denkt te kunnen heersen over een groot land."
"Voor mijn reizen nam ik een reisgids uit 1958 als uitgangspunt, dat Congo als een utopisch paradijs voorstelde, met villa’s en hotels, gebouwd onder het mom van civiliseren en bekostigd met het leegroven van het land. De meeste bouwwerken bevinden zich in gebieden waar ook mijnen zijn.” Opnieuw bezocht hij de toeristische trekpleisters, op zoek naar sporen uit het koloniale verleden. Dat leverde foto’s op van creatief hergebruik van bouwwerken maar vooral veel foto’s die verloedering en verval laten zien.
Jonge Congolezen tonen liever een ander beeld. Zij willen de schoonheid van het land laten zien en de veerkracht van de mensen, die ondanks de armoede en het geweld iets van hun leven proberen te maken. “Daarom hebben we een oproep gedaan via een Open Call en deze werken toegevoegd aan de expositie”, ligt Stef Van Bellingen toe, “en daarom heb ik Judith Elseviers (juriste met Congolese roots, die in België projecten maakt over dekoloniaal denken) gevraagd te reageren op de foto’s van De Keyzer.” (zie blog #44)
Verwondering (door Astrid Huis, fotograaf)
“Tante José (1918–2001) was mijn oudtante die in de jaren ‘50 voor de missie naar Congo vertrok, vanuit klooster Glorieux in dezelfde straat waar Pennings Foundation is gevestigd. Dit feit – in combinatie met de expositie ‘Congo’ van Carl De Keyzer – vormde het startpunt voor mijn zoektocht naar haar.”
“Bij de missie denken mensen al snel aan zaken als beschaving brengen, het superioriteitsgevoel van de blanke, de kerk als legitimatie om te kolonialiseren, missieposten neerzetten op plekken waar economisch gewin (grondstoffen) te behalen viel. Niet geheel ten onrechte. Voor mij stond de missie gelijk aan zieltjes winnen voor het geloof, maar tante José wilde mensen helpen in Afrika, gezondheidszorg brengen. Daar lag haar roeping. De enige manier om dat als vrouw in de jaren ‘50 voor elkaar te krijgen (in een tijd dat de rol van de vrouw in het huishouden lag als echtgenote en moeder), was door zich aan te sluiten bij een klooster. Via de Zusters van Barmhartigheid van Glorieux in Eindhoven en Ronse (B) kon ze haar dromen waarmaken.”
“Tante José staat voor mij nu voor kiezen voor jezelf, emancipatie, daadkracht, leven in het moment. Allemaal eigenschappen die ik niet direct bij een non verwachtte. Door je te verdiepen in een ander, komen er allerlei verrassende wetenswaardigheden boven water. Aannames blijken vaak niet of niet helemaal te kloppen.”
Astrid werkt momenteel aan een boek over Tante José.
Wat foto’s zoal teweeg kunnen brengen (door Theo Derksen, fotograaf, 10 januari 2022)
“Door het mede-samenstellen van de tentoonstelling Congo Connecting realiseerde ik me dat ik wel een behoorlijke kennis over het Belgische koloniale verleden heb, maar heel wat minder afweet van het Nederlandse.
Mijn eerste kennismaking met de Congofoto’s van Carl De Keyzer en de fotoselectie uit het historisch fotoarchief van Tervuren (B), samengesteld door Johan Lagae en Carl, dateert van ruim 10 jaar geleden. Die foto’s openden mijn ogen voor het koloniale systeem.
Daar kwam het boek Congo van David Van Reybrouck bij, gevolgd door een reeks artikelen over het verleden en de actuele situatie van Congo die bijna wekelijks in de Vlaamse krant De Standaard verschijnen.”
“Het boek Revolusi, dat handelt over Indonesië, het vroegere Nederlands-Indië, ook van David Van Reybrouck, drukte me weer eens met de neus op de feiten dat ik maar bitter weinig afwist van het Nederlands koloniaal verleden. Tijdens mijn schooljaren stond dat nooit op de ‘agenda’, het was hooguit een voetnoot. Oh ja, we bespraken Multatuli’s Max Havelaar als dat al op de literatuurlijst stond. Ik dacht dat het boek Revolusi, dat de samenhang van de dingen in een historisch kader duidt, ervoor zou zorgen dat er meer openheid, onderzoek en publicaties over dat verleden zouden komen. Maar er is amper reuring ontstaan na de publicatie. Een gemiste kans lijkt me. Onze zuiderburen gaan met hun koloniale verleden toch heel anders om.” (Pas in aanloop naar de expositie ‘Revolusi’ in Rijksmuseum Amsterdam in februari 2022 besteedden Nederlandse kranten aandacht aan de rol van Nederland in Indonesië. IvB)
“Congo Connecting gaat voor mij niet zozeer over Congo, als wel over het koloniale systeemdenken. Natuurlijk moeten we alles in de context van de tijd zien, maar met de kennis van nu kunnen we er conclusies en consequenties aan verbinden. Welke mechanismen zitten achter deze manier om een samenleving in te richten? Waar ligt de macht?”
“Ik moet helaas constateren dat het koloniale denken en handelen zich nu nog altijd manifesteert, zij het in iets andere gedaante. Het ging vroeger om grondstoffen, geld en macht, en dat is vandaag niet anders. Multinationals namen de rol van de Europese kolonisatoren over en die halen uit Congo niet langer rubber, maar kobalt en andere waardevolle ertsen. Dat de lokale bevolking hiervan de dupe is en nauwelijks profiteert van de eigen natuurlijke rijkdommen, lijkt van generlei waarde. Winstbejag voert nog altijd de boventoon met rampzalige ecologische, economische en migratoire gevolgen.”
“De uitspraak ‘zie alles maar in de context van de tijd’ ontslaat ons er niet van kritisch naar het verleden én naar het heden te kijken. Laat Congo Connecting een metafoor zijn en het discours openen.”
Programma
In het kader van de expo Congo Connecting vonden de volgende activiteiten plaats:
Tweedaagse masterclass door Carl De Keyzer.
Twee lezingen door Carl De Keyzer over zijn project Congo.
Photo31 interviewde Carl De Keyzer in zijn expositie bij Pennings Foundation. Het webinar werd 12 januari 2022 uitgezonden.
In de media
Een interview met Carl De Keyzer (door Rob Schoonen) verscheen 23 december 2021 in het Eindhovens Dagblad.
Frank van den Muysenberg interviewde Astrid Huis over het project Tante José (Eindhovens Dagblad 7 februari 2022).
Joep Eijkens (Brabant Cultureel) interviewde eveneens Astrid Huis.
En de uit Zuid-Afrika afkomstige Carina van der Walt (Brabant Cultureel) reflecteerde op de foto’s van Carl De Keyzer.
Christiane Gronenberg interviewde Petra Cardinaal over Congo Connecting voor ZOUT (zie filmpje hierboven).
Zie over de boeken van Carl De Keyzer over Congo:
Lees ook over dekoloniaal denken in het project van Risk Hazekamp (blog #31)
De eerste buitenlandse expositie van Carl De Keyzer was in 1982 bij Galerie Pennings. Deze (groepstentoonstelling) was samengesteld door Rob Schoonen en Bas Roodnat.