Sporen van oorlog

Fotografie:     Jan Banning

Tekst:               Jan Banning, Esther Captain, Wim Willems

Vormgeving:   Peter Jonker

2003

Boek van de maand september 2025

Deze keer twee boeken in de rubriek Boek van de maand, omdat Jan Banning op woensdag 17 september 2025 een lezing komt geven over twee projecten waarvan hij een boek uitgaf: ‘Sporen van oorlog’ en ‘Troostmeisjes’. De titel van eerstgenoemd boek  luidt languit: ‘Sporen van oorlog. Overlevenden van de Birma- en de Pakanbaroe-spoorweg’. Jan Banning maakte portretten van mannen die tijdens de Japanse bezetting als dwangarbeiders gewerkt hebben aan de aanleg van de spoorlijnen in Birma en Sumatra.

Hij portretteerde hen 60 jaar later en met ontbloot bovenlijf, zoals ze destijds als slaven hadden gewerkt. Altijd tegen een neutrale achtergrond. Die uniformiteit maakt de serie sterk. Een van die portretten siert de cover.

Het boek begint met een introductie van Jan Banning. Via zijn vader en grootvader heeft hij een persoonlijke band met het onderwerp. Zijn vader had aan de Sumatra spoorlijn gewerkt, zijn grootvader aan die in Birma. Naast de 68 duizend blanke en indo krijgsgevangenen ging het ook om enkele honderdduizenden Aziatische dwangarbeiders, ‘romusha’s’ geheten, een vergeten groep. Juist bij deze groep vielen de meeste slachtoffers. Daarom wilde Banning ook overlevenden van deze groep opnemen in zijn project. Hij zocht voormalige dwangarbeiders op, liet ze hun traumatische ervaringen vertellen en maakte het portret.

Na de inleiding van Banning volgt een historische inleiding door historicus Esther Captain die twee familieleden heeft verloren die aan de Birma spoorlijn hadden gewerkt. Daarna volgen de imposante portretten, in zwart-wit. Pas daarna komen de verhalen. Het boek besluit met een persoonlijke impressie door Wim Willems, auteur van boeken over de geschiedenis van Indische Nederlanders.

In 2005 verscheen een Engelse editie: Traces of War.

Troostmeisjes | Comfort Women

Fotografie:      Jan Banning

Tekst:            Hilde Janssen

Vormgeving:   Peter Jonker

2009

De serie Troostmeisjes is zo mogelijk nog indringender. Ruim zestig jaar na de Japanse bezetting ging Jan Banning samen met journalist en antropoloog Hilde Janssen op zoek naar overlevenden van de meer dan 20 duizend vrouwelijke dwangarbeiders tijdens de Japanse bezetting van voormalig Nederlands-Indië: meisjes en vrouwen die in legerbordelen tot prostitutie werden gedwongen. Maar ook daarbuiten vonden stelselmatige verkrachtingen plaats, ook met hele jonge meisjes. De vrouwen waren voor het leven beschadigd, niet alleen psychisch maar ook lichamelijk. Velen konden geen kinderen meer krijgen.

Dit boek verscheen in een Nederlands-Engelse uitgave. De vormgever is eveneens Peter Jonker. De portretten zijn allemaal in kleur tegen een neutrale, donkere achtergrond. De vrouwen zijn frontaal geportretteerd en alleen hun gezicht komt in beeld, met de focus op de blik in de ogen. Het meest indringende portret siert de cover.

Het boek begint met een inleidende tekst van Hilde Janssen, gevolgd door de portretten. Deze reeks wordt regelmatig onderbroken door Japanse propagandapamfletten (op dun papier). Daarna volgen de traumatische verhalen van de slachtoffers.

Japan ontkende tot in de jaren ’90 het bestaan van de legerbordelen. Jan Banning en Hilde Janssen wilden dit onderwerp in woord en in beeld vastleggen en gingen op zoek naar de laatste overlevenden.

Beide boeken bevinden zich in de bibliotheek van Pennings Foundation en zijn gedurende de tentoonstelling Traces of War van Jan Banning te koop in de shop.