Als ik in de natuur ben, ervaar ik stilte en licht, en bij ruisend blad en kabbelend water hoor ik muziek. Vooral muziek van Schubert en Chopin: pure romantiek die me inspireert bij het maken van mijn foto’s. (Noud Aartsen)

In het kader van de Landschapstriënnale organiseert de Brabant-Collectie (Tilburg University) samen met Pennings Foundation en Brabants Landschap een fototentoonstelling over Het Groene Woud. De Landschapstriënnale, gericht op heden, verleden en toekomst van het Nederlandse landschap, kiest iedere keer een ander gebied om de aandacht op te vestigen. In 2021 wordt de focus gericht op het Van Gogh Nationaal Park. Het Groene Woud, het gebied tussen Tilburg, Den Bosch en Eindhoven, maakt hiervan onderdeel uit. Hierbinnen liggen onder andere de natuurgebieden het Bossche Broek, de Kampina, de Oisterwijkse Bossen en Vennen, de Loonse en Drunense Duinen, de Mortelen en de Scheeken.

Poëtische, nostalgische beelden

De Brabant-Collectie beheert het oeuvre van fotografen als Nard Vogels (1900-1973), Martien Coppens (1908-1986) en Noud Aartsen (1932-2010), die in genoemd gebied hebben gefotografeerd. Zij legden in de twintigste eeuw het kleinschalige agrarische cultuurlandschap vast, met keuterboeren, oude boerderijen met rieten daken, handenarbeid, begroeide sloten, weilanden met bomen erom heen en zandpaden met bermen. Met het (angstige) voorgevoel dat dit zou verdwijnen. Daarnaast hadden zij oog voor bos en ongerepte natuur, zoals moeras, heide en vennen. Veelal zijn het poëtische, nostalgische beelden.

Landschap in beweging

Het accent van de expositie ligt op de foto’s van Noud Aartsen, dé fotograaf van Het Groene Woud. Ook hij maakte prachtige poëtische foto’s van slingerende beken, sloten, oude boerderijen en houtwallen met doorkijkjes naar koeien in de wei. Maar hij zag ook dat steeds vaker de natuur werd aangetast door en opgeofferd aan economische groei en welvaart. In de jaren zestig en zeventig fotografeerde hij de komst van nieuwbouw en vervuilende industrie en midden jaren tachtig de verbreding van de A58. Als een ware milieuactivist streed hij tegen waterverontreiniging veroorzaakt door afvalwater van de industrie en overbemesting en bestrijdingsmiddelen van de landbouw.

Ook de ruilverkaveling en schaalvergroting documenteerde hij. Hij ageerde tegen het kanaliseren van beken voor een betere afwatering, het weghalen van houtwallen en het verdelgen van onkruid in wegbermen. In zijn ogen waren het onnodige ingrepen. En hij heeft gelijk gekregen. Door toedoen van milieuactivisten zoals hij vond vanaf de jaren tachtig een tegenbeweging plaats. Beken zijn weer meanderend gemaakt, nu juist om het water langer vast te houden. Om vogels terug te halen zijn houtwallen hersteld en wordt minder gif gespoten op de akkers. En om vlinders en bijen een leefgebied te gunnen, mogen in randen van akkers en wegbermen ‘onkruiden’ ontstaan of worden veldbloemen ingezaaid. Ook fotografen Karel Tomeï (1941) en James van Leuven (1961), een leerling van Noud Aartsen, fotografeerden deze transitie, de een vanuit de lucht, de ander van dichtbij.

Is nu alle leed geleden? Nee, we zijn er nog niet. Hedendaagse fotografen protesteren tegen de zogenaamde ‘verdozing’ van het landschap. Het landschap wordt ontsierd door loodsen van (internet) bedrijven, grote kassen en door megastallen, die ook nog eens voor luchtverontreiniging zorgen. De foto’s van Piet den Blanken (1951) getuigen hiervan.

Schuldig

Er worden ook poëtische landschappen getoond waarmee ogenschijnlijk niets aan de hand is, maar waar zich een vuilnisbelt onder blijkt te bevinden, zoals verbeeld door Hetty de Groot (1950).  Of waar zich in het verleden iets gruwelijks heeft afgespeeld, zoals een executie. L.J.A.D. Creyghton (1954) vond zo’n desolate plek en wist een unheimliche sfeer in zijn foto te leggen. ‘Schuldige’ landschappen zou je ze kunnen noemen.

Beleving

De expositie laat ook zien hoe hedendaagse beeldend kunstenaars de natuur beleven. Marc Mulders (1958) heeft zijn atelier op Landgoed Baest, omringd door bloemenweiden, waar hij de idylle fotografeert. Hij werpt zich echter ook op als milieuactivist, omdat de rust en de idylle worden verstoord door vliegtuigen die af- en aanvliegen van Vliegveld Eindhoven.

Ook Margriet Luyten (1952) toont de schoonheid van het landschap. Haar foto’s dienen als basis voor geweven wandtapijten. Bijzonder is dat zij in de weeftechniek dezelfde lichtval weet te behouden als in de foto. Noortje Haegens (1985) zoekt de rust in de natuur, onder andere op de Kampina en de Moerputten en maakt foto’s en videowerken die onthaastend en meditatief werken op de toeschouwer. Anke van Iersel (1980) zoekt de vergankelijkheid in de natuur.

Maar er is ook plaats voor humor, zoals te zien is aan de modderpoelen van Paul Bogaers (1961), waarbij je goed moet kijken waar de (foto van de) waterplas ophoudt en de rand van modder (papier-maché) begint.

In de expositie over Het Groene Woud wordt de nadruk gelegd op mooie, poëtische beelden, maar er is ook ruimte voor een kritische noot. Weemoed en werkelijkheid, ernst en humor wisselen elkaar af. 

Er wordt werk getoond van:

Noud Aartsen (1932-2010), Jan Bijnen (1874-1959), Piet den Blanken (1951), Paul Bogaers (1961), Lore Clercx (1999), Martien Coppens (1908-1986), L.J.A.D. Creyghton (1954), Rees Diepen (1925-2012), Jan van Giersbergen (1918-2020), Hetty de Groot (1950), Harry Guntlisbergen (1934-2001), Noortje Haegens (1985), Iris Hartman (1992), Anke van Iersel (1980), James van Leuven (1961), Margriet Luyten (1952), Gerardus van Mol (1928-2020), Marc Mulders (1958), Gaston Remery (1924-2014), Anton Schellens (1878-1954), Karel Tomeï (1941), Nard Vogels (1900-1973).

De expositie ‘Weemoed en werkelijkheid in Het Groene Woud’ is te zien van 13 december 2020 t/m 20 februari 2021 bij Pennings Foundation, Geldropseweg 63 in Eindhoven. Open: wo t/m za van 12.00 tot 17.00 uur. 

--------

When I am in nature, I experience silence and light, and with rustling leaves and rippling water I hear music. Especially music by Schubert and Chopin: pure romance that inspires me when taking my photos. (Noud Aartsen)

As part of the Landscape Triennial, the Brabant Collection (Tilburg University) is organizing a photo exhibition about Het Groene Woud together with the Pennings Foundation and Brabants Landschap. The Landscape Triennial, which focuses on the present, past and future of the Dutch landscape, each time chooses a different area to draw attention to. In 2021, the focus will be on Het Groene Woud, the area between Tilburg, Den Bosch and Eindhoven. This includes the nature reserves Bossche Broek, Kampina, Oisterwijkse Bossen en Vennen, Loonse en Drunense Duinen, Mortelen and Scheeken.

Poetic, nostalgic images

The oeuvre of photographers such as Nard Vogels (1900-1973), Martien Coppens (1908-1986) and Noud Aartsen (1932-2010), who have photographed in this area, are in the collection of The Brabant- Collection. In the twentieth century they captured the small-scale agricultural landscape, with small farmers, old farms with thatched roofs, manual labor, overgrown ditches, meadows surrounded by trees and sandy paths with roadsides. With the (fearful) premonition that all this would disappear. They also had an eye for forests and untouched nature, such as swamps, heaths and fens. The images are often poetic, nostalgic.

Landscape in motion

The emphasis of the exhibition is on the photos of Noud Aartsen, the photographer of Het Groene Woud. He also made beautiful poetic photographs of meandering brooks, ditches, old farms and hedgerows with views of cows in the pasture. But he also saw that nature was increasingly affected by and sacrificed for economic growth and prosperity. In the sixties and seventies he photographed the arrival of new housing estates, polluting industry and the widening of the A58 in the mid-eighties. A true environmental activist, he fought against water pollution caused by industrial wastewater and over-fertilization and pesticides from agriculture.

He also documented land consolidation and upscaling. He campaigned against the channeling of streams for better drainage, the removal of hedgerows and the destruction of weeds in roadsides. In his eyes these interventions were unnecessary. And he was right. From the 1980s, a counter-movement took place by environmental activists like him. Streams have been made meandering again, precisely to retain the water longer. To get birds back, hedgerows have been restored and less poison is sprayed on the fields. And in order to give butterflies and bees a habitat, ‘weeds’ may grow in road sides and edges of fields or wild flowers are sown. Photographers Karel Tomeï (1941) and James van Leuven (1961), a pupil of Noud Aartsen, also photographed this transition, one from the air, the other up close.

Has everything turned for the better now? No, not yet. Contemporary photographers protest against the introduction of box like buildings in the landscape. The landscape is marred by warehouses of (internet) companies, large greenhouses and mega stables, which also cause air pollution. The photos by Piet den Blanken (1951) bear witness to this.

Guilty

Surprisingly, there seems to be something wrong with some poetic landscapes. In some cases there appears to be a rubbish dump underneath, as depicted by Hetty de Groot (1950). Or something horrible happened in the past, such as an execution. L.J.A.D. Creyghton (1954) found such a desolate place and managed to put an uncanny atmosphere in his photo. You could call them ‘guilty’ landscapes.

Experience

The exhibition also shows how contemporary visual artists experience nature. Marc Mulders (1958) has his studio on Landgoed Baest, surrounded by flower meadows, where he photographs the idyll. However, he also presents himself as an environmental activist, due to the fact that the peace and the idyll are being disturbed by planes departing and arriving from Eindhoven Airport.

Margriet Luyten (1952) also shows the beauty of the landscape. Her photos serve as the basis for woven tapestries. In the weaving technique she manages to maintain the same light as captured in the photo. Noortje Haegens (1985) experiences the peace in nature, at Kampina and Moerputten, and makes photos and video works that have a relaxing and meditative effect on the viewer. Anke van Iersel (1980) seeks transience in nature.

But there is also room for humor, as can be seen in the mud pools by Paul Bogaers (1961), where you have to look carefully at where the (photo of the) pond ends and the edge of mud (papier-mâché) begins.

The exhibition of Het Groene Woud emphasizes beautiful, poetic images, but there is also room for a critical note. Melancholy and reality, seriousness and humor alternate.

Works by:

Noud Aartsen (1932-2010), Jan Bijnen (1874-1959), Piet den Blanken (1951), Paul Bogaers (1961), Lore Clercx (1999), Martien Coppens (1908-1986), L.J.A.D. Creyghton (1954), Rees Diepen (1925-2012), Jan van Giersbergen (1918-2020), Hetty de Groot (1950), Harry Guntlisbergen (1934-2001), Noortje Haegens (1985), Iris Hartman (1992), Anke van Iersel (1980), James van Leuven (1961), Margriet Luyten (1952), Gerardus van Mol (1928-2020), Marc Mulders (1958), Gaston Remery (1924-2014), Anton Schellens (1878-1954), Karel Tomeï (1941), Nard Vogels (1900-1973).

The exhibition ‘Melancholy and reality in Het Groene Woud’ is on show from December 13, 2020 to  February 20, 2021 at Pennings Foundation, Geldropseweg 63 in Eindhoven. Open: Wed to Sat 12:00 to 17:00.